Генацыд не павінен паўтарыцца! 11 красавіка – міжнародны дзень вызвалення вязняў фашысцкіх канцлагераў

Адна з самых трагічных старонак у гісторыі чалавецтва – дзеянне фашысцкіх канцэнтрацыйных лагераў у гады Вялікай Айчыннай вайны. Праз іх прайшлі мільёны ні ў чым не павінных людзей, большасць з якіх загінула ў страшных пакутах.
Цяжка нават усведамляць, што праз жудасці генацыду давялося разам з дарослымі прайсці шматлікім дзецям. І гэты боль у тых, каму пашчасціла выжыць, застаўся ў сэрцах назаўсёды…
У нашым раёне зарэгістравана 135 былых вязняў фашысцкіх канцлагераў, турмаў, гета і іншых месцаў прымусовага ўтрымання, створаных немцамі і іх саюзнікамі ў гады Другой сусветнай вайны.

З кагорты тых, каму з самага ранняга дзяцінства давялося перанесці страшныя моманты фашысцкай акупацыі, у тым ліку і пякельныя выпрабаванні варожага засценка, – кіраўчанін Анатоль Каранкевіч. Каля 8 дзясяткаў год мінула з таго часу, а і сёння перад вачамі чалавека паважанага ўзросту паўстаюць эпізоды з лагера смерці, якая літаральна кожную хвіліну была побач з ім, яго роднымі, дзясяткамі тысяч людзей. Дзіцячая памяць здольная захоўваць самыя яркія ўражанні…

Нарадзіўся Анатоль Фёда­равіч у Бабруйску ў 1940 годзе – там на той час жыла сям’я Каранкевічаў. Крыху пазней перабраліся ў вёску Рукавец непадалёк ад Кіраўска – зараз гэтага населенага пункта няма на карце раёна. Бацька Фёдар Іванавіч удзельнічаў у дзвюх войнах: спачатку з 1939 г. – у фінскай, потым змагаўся з фашыстамі падчас Вялікай Айчыннай. У першую – Бог мілаваў: ніводнай драпіны не атрымаў. А вось з другой, на жаль, не вярнуўся – загінуў падчас вызвалення Польшчы, там, на польскай зямлі і пахаваны.
Аб цяжкасцях, страху, нястачы ў акупацыі, у якой на доўгія 3 гады апынуліся беларусы, думаецца, не мае сэнсу паўтарацца – кожную нашу сям’ю кранула вайна. Каранкевічы і іншыя рукаўчане – не выключэнне. Але, бадай, самы страшны перыяд для сям’і надышоў ў сакавіку 1944-га. У адзін з дней жыхароў вёскі, як і многіх іншых населеных пунктаў з розных куткоў Беларусі, адступаючыя фашысцкія акупанты тэрмінова сталі выганяць з дамоў і загружаць у грузавікі. Як высветлілася потым, – для адпраўкі ў канцэнтрацыйны лагер “Азарычы”, які вораг арганізаваў на Гомельшчыне. Нібыта жывёлу, людзей пагрузілі ў таварныя вагоны на чыгуначнай станцыі ў Бабруйску і накіравлі да месца зняволення.
Так уся сям’я Анатоля, якому не паспела яшчэ споўніцца 4 гадкі, акрамя бацькі, трапіла ў сумна вядомыя “Азарычы”. Разам з хлопчыкам у лагеры смерці апынуліся старэйшая сястра, сямігадовая Валя, трохмесячны брацік Міша, які практычна ўвесь час знахо­дзіўся на руках у маці Лукер’і Кузьмінічны, а таксама бацькі яе самой – дзядуля Кузьма і бабуля Лізавета.
– Каля двух месяцаў мы прабылі ў лагеры, – расказвае Анатоль Фёдаравіч. – Не ўсё ўспамінаецца, не ўсё тады ўсведамлялася ў поўнай меры, – вядома ж, яшчэ малы зусім быў. Але пэўныя эпізоды запомніліся. Многае потым расказвала, нагадвала і тлумачыла маці, якая нацярпелася, ратуючы дзяцей. Гэта сапраўды былі страшныя пакуты. Людзі знаходзіліся ў холадзе пад адкрытым небам, фактычна на балоце, у вадзе. Маці шукала купінку, каб пакласці браціка на больш-менш сухую паверхню. Тысячы лю­дзей… Многія паміралі, а трупы так і заставаліся сярод жывых. Хацелася піць. Голад страшны. Нібыта сабакам, калі-нікалі вязням маглі кінуць хлеб, калі так можна назваць нешта спечанае большай часткай з драўлянага пілавіння. Вогнішча расклад­ваць строга забаранялася – адразу расстрэл.
Запомнілася мне, як аднойчы адзін з паліцаяў (а яны былі найбольш бязлітасныя) ні за што ўдарыў маю бабулю. Проста так, каб пасмяяцца. Тут чамусьці раззлаваўся на яго ахоўнік-немец і ўдарыў прыкладам. Мне было неяк нават радасна, што і паліцаю дасталося за бабулю. Відаць, і сярод фашыстаў не ва ўсіх да канца страцілілася чалавечае.
Не знайсці было ні слоў радасці, ні адпаведных эмоцый, калі нарэшце дачакаліся мы часу вызвалення. Але давялося яшчэ пацярпець застаўшымся ў жывых: аказалася, як далажыла савецкая разведка, немцы, адыходзячы, замініравалі усе падыходы да лагера… І ўсё ж праз пэўны час нас загрузілі ў машыны, прывезлі ў нейкую вёску на Гомельшчыне, дзе накармілі салдацкай кашай. Не было нічога смачней за яе!.. А потым нас адправілі ў Бабруйск, пасля – дадому. У Рукаўцы пажылі крыху ў чыёйсьці пустой хаце. Без падлогі, але была печ. А затым дзед Кузьма “скляпаў” хатку памерам 3 на 3 метры, у якой і жылі ўшасцярых.

Затым былі цяжкія гады аднаўлення. Але складанасці для ўсіх былі не страшныя – галоўнае, скончылася вайна. У 50-х гадах жыхароў в.Рукавец у ліку іншых вёсак перасялілі на новыя месцы жыхарства – так старшыня калгаса “Рассвет” К.П.Арлоўскі аптымізаваў мясцовыя землі, паляпшаючы калгасныя ўгоддзі. Цяпер сям’я Каранкевічаў стала жыць у Кіраўску. Анатоль скончыў ў райцэнтры 7 класаў, працаваў тынкоўшчыкам у райсельгастэхніцы. Потым адвучыўся ў вучылішчы механізацыі сельскай гаспадаркі ў Буйнічах. Перад арміяй паспеў папрацаваць трактарыстам на рассветаўскіх палях. Служыць трапіў у роту сувязі пехотнага палка. Паколькі дагэтуль навучыўся ўдала граць на гармоніку, то і даручылі камандзіры яму адстукваць “марзянку”. Адметна, што малалетні вязень, якому давялося пакутваць ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў, служыць трапіў у Германію – спачатку ў Дрэздэн, потым – у Франкфурт-на-Одэры.
Навыкі сувязіста спатрэбіліся на “грамадзянцы”. Пасля службы Анатоль Каранкевіч працаваў некалькі год на раённым вузле сувязі. Затым зноў паклікала земляробская справа – добрасумленна шчыраваў на палях “Рассвета” на трактары. А ў апошнія гады перад заслужаным адпачынкам зноў быў сувязістам – на Мышкавіцкай АТС. Не кідаў ніколі свайго хобі – заняткаў музыкай і спевамі. Удзельнічаў у знакамітым рассветаўскім народным хоры, затым – у народным ансамблі “Мілавіца”.
Знайшоў герой гэтых радкоў у свой час і сямейнае шчасце. Вясёлы гарманіст і працавіты хлопец прыйшоўся даспадобы кіраўчанцы, якая не­ўзабаве стала яго жонкай. З Нінай Аркадзьеўнай Анатоль Фёдаравіч пражылі ў каханні і згодзе 57 год. Выхавалі дваіх сыноў, цяпер радуюць дзядулю з бабуляй двое ўнукаў, двое ўнучак, і столькі ж праўнукаў.

Нельга не абмінуць вельмі важны і цікавы факт у жыцці мужа і жонкі Каранкевічаў. Так сталася, што бацька Ніны Аркадзьеўны – Аркадзь Дзмітрыевіч – таксама загінуў у Польшчы падчас вайны. А як адносна нядаўна стала вядома, абодва воіны-кіраўчане пахаваны на адных вайсковых могілках паміж Беластокам і Варшавай. Малодшаму сыну Каранкевічаў Дзмітрыю ўдалося трапіць на месца пахавання і пакланіцца дзядулям, якія ваявалі дзесьці побач адзін з адным і, безумоўна, не ведалі, што праз колькі год іх дзеці на малой ра­дзіме створаць сям’ю. Вось ужо сапраўды нельга не пагадзіцца з вядомым выразам “Шляхі Божыя – неспавядальныя”…
Сёння з вышыні пражытых год Анатоль Каранкевіч удзячны лёсу за тое, што тады, у абпаленыя агнём гады яго маленства, удалося выжыць, прайсці праз выпрабаванні і стаць сапраўдным чалавекам. Ён лічыць, што мір, каханне, згода ў сям’і, у грамадстве – галоўнае, што кожнаму з нас неабходна берагчы і шанаваць!..
Аляксандр ХАХЛОЎ.
Фота аўтара.